Sigurno vam se nekad desilo da tokom dana ili noći imate suva usta,pa da odma posegnete za vodom.Suva usta mogu biti znak da ste dehidrirali ili ipak da tijelu nešto fali.
Suva usta – gotovo svi smo barem jednom iskusili taj neprijatan osjećaj, bilo tokom noći, nakon buđenja ili usred stresnog dana. I iako se na prvi pogled čini kao bezazlena i privremena pojava, suvoća usta ponekad može ukazivati na ozbiljnije zdravstvene probleme koji zahtijevaju pažnju i adekvatno liječenje.
Suva usta, medicinski poznata kao kserostomija, nastaju kada pljuvačne žlijezde u ustima ne proizvode dovoljno pljuvačke – te biološki veoma važne tečnosti. Pljuvačka ima ključnu ulogu u održavanju zdravlja usne duplje: ona ne samo da započinje proces varenja hrane, već pomaže i u ispiranju bakterija, štiti zube i desni, omogućava govor, olakšava gutanje i očuvanje osjećaja ukusa.
Zbog toga, ako često osjećate suva usta – naročito ako taj simptom traje duže vrijeme ili se pogoršava – ne bi trebalo da ga ignorišete. Možda je uzrok bezopasan, ali isto tako može biti signal nekih podmuklih i hroničnih bolesti koje zahtijevaju liječenje.
Kako funkcionišu pljuvačne žlijezde i zašto su važne?
Prema riječima dr Ivana Đurića, specijaliste interne medicine, u ustima se nalazi nekoliko glavnih pljuvačnih žlijezda – podušne, podjezične i podvilične – koje svakodnevno proizvedu i do 1,5 litara pljuvačke. Ta količina može varirati u zavisnosti od hidracije organizma, unosa hrane, fizičke aktivnosti, ali i emocionalnog stanja. Pljuvačka vlaži usnu šupljinu, podmazuje jezik, čuva integritet sluznice i sprječava prekomjerno razmnožavanje bakterija. Kada dođe do smanjenog lučenja – osjećaj suvoće postaje izražen, često neugodan, i može ozbiljno uticati na kvalitet života.
Zašto dolazi do pojave suvih usta?
Uzroci kserostomije su brojni i raznoliki, od svakodnevnih i prolaznih faktora, do hroničnih bolesti i ozbiljnih medicinskih stanja. U nastavku su najčešći razlozi koji mogu izazvati suva usta:
1. Dehidratacija – najčešći krivac
Nedovoljan unos tečnosti jedan je od najčešćih i najbanalnijih uzroka suvoće usta. Kada tijelo nema dovoljno vode, organizam štedi tečnost, a prvo se to osjeti upravo u ustima. Tokom spavanja, ovaj problem može biti izraženiji, naročito kod osoba koje spavaju otvorenih usta ili pate od hrkanja i začepljenih disajnih puteva.
2. Disanje na usta tokom sna
Ljudi koji dišu na usta tokom noći često se bude sa suvim jezikom i osjećajem “papirnih” usta. Ovo stanje može biti povezano sa problemima u nosu (alergije, devijacija septuma, zapaljenja sinusa) ili jednostavno lošom navikom koja ometa pravilnu vlažnost usne šupljine.
3. Neželjena dejstva lijekova
Veliki broj ljekova može izazvati suva usta kao sporedni efekat. To uključuje:
Diuretike (za snižavanje pritiska)
Antihistaminike (protiv alergija)
Antidepresive i anksiolitike
Lijekove za Parkinsonovu bolest
Antipsihotike
Lijekove za hemoterapiju i zračenje
Zato se preporučuje pažljivo čitanje uputstva za lijekove koje uzimate i konsultacija s ljekarom ako se suvoća usta učestalo javlja.
4. Dijabetes tip 1 i tip 2
Kod osoba s dijabetesom, posebno onih kod kojih nivo šećera u krvi nije dobro kontrolisan, suva usta mogu biti rani simptom. Visok nivo glukoze u krvi povlači tečnost iz ćelija, uključujući i pljuvačne žlijezde, što može rezultirati smanjenjem proizvodnje pljuvačke.
5. Autoimune bolesti – Sjegrenov sindrom
Sjegrenov sindrom je hronična autoimuna bolest koja napada pljuvačne i suzne žlijezde. Osobe koje boluju od ovog sindroma često imaju izrazito suva usta, suve oči, osjećaj peckanja i nelagode, a u težim slučajevima i poteškoće sa gutanjem i govorom.
6. Virusne infekcije poput HIV-a/AIDS-a
Kod osoba koje žive s HIV-om, suva usta mogu biti posljedica same infekcije, ali i nuspojava lijekova koji se koriste u terapiji. Takođe, dolazi i do oticanja pljuvačnih žlijezda, što dodatno otežava proizvodnju pljuvačke.
7. Stres i anksioznost
Kada smo pod stresom, naše tijelo luči hormone poput kortizola i adrenalina. Ovi hormoni ubrzavaju rad organizma, povećavaju krvni pritisak i mogu privremeno smanjiti proizvodnju pljuvačke. Mnogi ljudi u stresnim situacijama osjećaju “suva usta”, što je često praćeno i ubrzanim disanjem i napetošću mišića.
8. Onkološka terapija – radioterapija i hemoterapija
Pacijenti koji prolaze kroz tretmane zračenja glave i vrata često doživljavaju oštećenje pljuvačnih žlijezda. Kod hemoterapije, uticaj na rad žlijezda može biti direktan ili indirektan. U mnogim slučajevima, potrebno je i do godinu dana nakon terapije da se funkcija žlijezda djelimično ili potpuno oporavi.
9. Kamen u pljuvačnoj žlezdi
Mali kalcifikovani kamenčići mogu blokirati izvodne kanale pljuvačnih žlijezda. Ova mehanička prepreka sprečava normalan protok pljuvačke, što uzrokuje suvoću, oticanje žlijezda i čak bol prilikom jela.
10. Hormonske promjene – menopauza
Tokom menopauze dolazi do naglog pada estrogena, što utiče na sve sluzokože u tijelu, uključujući i usnu šupljinu. Rezultat je smanjeno lučenje pljuvačke, osjećaj peckanja i suvoće u ustima, ponekad i promjene u percepciji ukusa.
Kako se boriti protiv suvoće usta?
Ako patite od suvih usta, prvi korak je identifikovanje osnovnog uzroka. Ukoliko to nije moguće ili suvoća traje uprkos liječenju, evo nekoliko savjeta koji mogu pomoći:
Povećajte unos vode tokom dana, posebno ako ste fizički aktivni ili uzimate lijekove koji izazivaju dehidraciju.
Održavajte optimalnu vlažnost vazduha u prostorijama, naročito zimi kada grijanje dodatno isušuje zrak.
Dišite na nos, a ne na usta – naročito tokom spavanja.
Izbjegavajte alkohol, kofein, duvan i gazirana pića – svi oni dodatno isušuju usta.
Smanjite unos slatke, ljute i jako začinjene hrane, jer mogu dodatno iritirati sluzokožu.
Ne nosite proteze tokom spavanja, ako ih koristite.
Koristite vještačku pljuvačku ili sprejeve za hidrataciju usta koje preporuči stomatolog ili farmaceut.
Žvaćite žvake bez šećera kako biste stimulisali lučenje pljuvačke.
